Medicalpark Karadeniz Hastanesi Kadın Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek (IVF) Uzmanı Op. Dr. Ufuk Yılmaz; infertilite (kısırlık) ve tüp bebek konularında açıklamalarda bulundu. TÜP BEBEK NEDİR? Tüp bebek veya IVF denince kadından alınan yumurtalarla, erkekten alınan spermlerin laboratuvar ortamında birleştirilmesi ve döllenme gerçekleştikten bir süre sonra anne rahmine yerleştirilmesi anlatılmaktadır. İNFERTİLİTE (KISIRLIK) NEDİR? Basit olarak kısırlık bir yıl süresince çiftin korunmadan, düzenli ilişkiye rağmen gebeliğin elde edilemediği durumdur. Kısırlık kelimesi “infertilite”, kısır “infertil”, gebe kalabilme “fertilite”, gebe kalabilir “fertil”, gebeliğin başlangıcı olan döllenme olayı ise “fertilizasyon” ile eş anlamlıdır. Kadının yaşı ilerledikçe gebelik şansı azalır mı? Evet azalır. Yaş ilerledikçe düzenli cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edilene dek geçen süre uzar. 25 yaşındaki bir kadın genellikle 2-6 ay içinde gebe kalırken, 35 yaşın üzerindeki normal kadınlarda bu süre 6 aydan uzun sürebilir. Erkekler de de yaş ilerleyince üreme sağlığı bozulur mu? Kısmen. Erkeklerde de 50 yaş üzerinde sperm sayı ve kalitesinde azalma görülebilir. Ancak kadınlardan farklı olarak erkekler yaşamlarının tümü boyunca üretken, yani “fertil”dirler. GEBE KALAMAMA KADINA AİT NEDENLER NELERDİR? Yumurtlama ile ilgili problemler. Fallop tüpleri ile ilgili tıkanıklar ve yapışıklıklar. Rahim ile ilgili problemler. Yaş faktörü. Rahim ağzı ile ilgili problemler. ERKEĞE AİT NEDENLER NELERDİR? Hormonal problemler. Testisler ile ilgili problemler. Sperm taşıyıcı kanallar ve organlar ile ilgili problemler. İlaç, sigara, alkol ve uyuşturucu kullanımı. Cinsel ilişkide başarısızlık. İNFERTİLİTE (KISIRLIĞIN) SIK GÖRÜLEN NEDENLERİ NELERDİR? Çiftlerde kısırlık erkek, kadın veya her ikisindeki problemlere bağlı olabilir. Kısır çiftlerde problem %50 erkekte, %30 kadında ve % 20 ise her ikisinde beraberdir. KISIRLIK GÜNÜMÜZDE DAHA MI YAYGINLAŞTI? Günümüzde evlenme yaşı arttığı için ve evlenen çiftler çocuk yapmayı erteledikleri için kısırlık daha sık görülmektedir. Yaşla birlikte kadında myom-endometrıosız vb. problemler artmakta , erkekte sperm hareket ve yapısında sorun görülme sıklığı artmaktadır. STRES KISIRLIĞA NEDEN OLURMU? Evet. Stres genelde kısırlığın sonucudur. Fakat çok ağır stres yumurtlamada problemlere ve cinsel ilişki sıklığının azalmasına da neden olur. İnfertilite tedavisi gören çiftlerin gebe kalma şansı nedir? Bu çiftin kısırlık problemine ve probleminin derecesine bağlıdır. Bazı nedenler çok kolay tedavi edilirken, diğerlerinde gelişmiş tekniklerin kullanılması ve zaman gerekebilir. İnfertilite tedavileri maddi ve manevi sabır gerektirir. Doğum kontrol hapı kullanan kadınlar sonradan gebe kalmakta zorlanır mı? Doğum kontrol hapları kısırlık yapmaz. Ancak bu hapları kullanmayı bıraktıktan sonra gebeliğin gerçekleşebilmesi için bir kaç ay geçebilir. Özellikle ileri yaş kadınlarda bu durum daha belirgin olup bu etki geçicidir. Çiftler kısırlık nedeni ile bir doktora başvurmadan ne kadar beklenmelidir? Sağlıklı çiftlerin her ay gebe kalma şansı %20'dir. Çiftlerin yarısından çoğu 6 ay içinde gebelik elde eder. Eğer herhangi bir doğum kontrol yöntemi uygulamadan 12 ayda düzenli cinsel ilişkide bulunmanıza rağmen gebelik elde edemiyorsanız, bir an önce doktora başvurmanız gerekir. 35 yaş üzerinde 6 ay korunma olmadığı halde gebelik oluşmazsa doktora başvurulmalıdır. Bu kadar uzun süre beklememesi gereken çiftler var mı? Eğer çiftler herhangi bir problemden şüpheleniyorsa, örneğin kadının adetleri çok düzensiz veya yoksa, enfeksiyon öyküsü veya adet kanamaları ve ilişki sırasında şiddetli ağrı yakınması varsa, erkekte ise inmemiş testis, testislerden geçirilmiş operasyon veya testislerde yaralanma öyküsü varsa 35 yaş üzerine doktora hemen başvurmak gerekir. Çiftler doktora beraber mi gitmeli? Çocuk sahibi olamamada problem kadında, erkekte veya her iki eşte de birden olabileceği için özellikle ilk vizite çiftlerin doktora birlikte gitmeleri önerilir. Jinekolojik muayene olmak gerekir mi? Evet. Fizik ve pelvik muayene kısırlık araştırmalarının en önemli basamaklarından biridir. Kadın eşin jinekolojik muayenesi, ultrasonografik incelemesinin yapılması gerekir. Erkek eşe ise bir ürolog tarafından testis muayenesi yapılarak gerektiğinde ultrason incelemesi ve spermıogram istenmesi gerekir. Kısır (infertil) çiftlerin ne kadarı tedavi edilebilir? Çok eski dönemlerde infertil bir çift için fazla umut ışığı yoktu. Ancak bugün elimizde bulunan teknoloji ve ilaçlar sayesinde doğru tanı ve tedavi ile çiftlerin %85’i çocuk sahibi olabilmektedir. IVF NEDİR? Her yumurtanın yanına yaklaşık 50-100 bin tane sperm konulur. Bir spermin yumurtanın içine kendi başına girerek döllenme işleminin gerçekleşmesi beklenir. Döllenmiş yumurta hücreleri bölünerek embriyoyu geliştirir. Embriyolar her gün kontrol edilerek 2-3 gün laboratuvar şartlarında büyümeleri sağlanır. ICSI(MİKROENJEKSİYON ) YÖNTEMİ NEDİR? Yumurtalar toplandıktan sonra çevrelerinde bulunan hücreler embriyolog tarafından ayıklanır. Özel çok ince, ancak mikroskop altında görülebilen aletler yardımı ile yumurta tutulur, içerisine bir sperm yerleştirilir. Aynı IVF’deki gibi bir gün sonra yumurtanın bölünmesi beklenir. ICSI; sperm sayısı düşük, hareketleri zayıf olan baba adayları ve yumurta rezervi azalmış anne adayları için uygun bir yöntemdir. Tüp bebekte uygulanan enjeksiyon ilaçlarının nasıl uygulanacağını bilmiyorum, ne yapmalıyım? Biz enjeksiyonlarınızın kendiniz tarafından veya eşiniz tarafından size uygulanmasını tercih ediyoruz. Genelde cilt altı enjeksiyon şeklinde kullanılan ilaçların uygulamasını öğrenmek kısa sürede mümkündür. Bu işlemi yapmak istemiyorsanız bile nasıl yapıldığını bilmeniz size bu işlemi uygulayacak kişileri kontrol etmeniz açısından önemlidir. Tüp bebek işleminde kullanacağınız ilaçlar size ayrıntılı bir şekilde anlatılacaktır. Yumurta toplama işlemi (OPU) ne kadar zaman alır? Opu işlemi ne kadar süreceği yumurtalıklardaki follikül sayısı ile ilişkilidir. Fakat ortalama 10-15 dakika sürdüğü söylenebilir. İşlem öncesi hazırlıklar ve işlem sonrasındaki dinlenme periyodunu da gözeterek minimum 3 saatinizi bu işleme ayırmanızı öneririz. Yumurta toplama ağrılı bir işlem midir? Opu (yumurta toplama) işlemi , hiçbir ilaç kullanılmadan da yapılabilen çok ağrılı olmayan bir işlemdir. Ancak günümüzde damar yoluyla kullanılan sakinleştirici ve ağrı kesici ilaçlarla en az rahatsızlıkla uygulanmaktadır. Ayrıca tamamen uyumak isteyen hastalar anestezi doktoru tarafından uyutulmaktadırlar. Yumurta toplama işlemi sonrasında kendimi nasıl hissedeceğim? Anestezik ilaçlarının etkisi ile uyku hali olabilir. Karında rahatsızlık hissi de olabilmektedir. Kendinizi yeterince iyi hissediyorsanız ertesi gün işinize dönebilirsiniz. Yumurta toplama sırasında görülen follikül bir yumurta içerir mi? Hayır. Fakat, bazen eğer çok sayıda follikül mevcutsa tümünü doğru olarak saymak mümkün olamaz. Bu durumda ultrasonografide gördüğümüzden daha fazla yumurta elde edilebilir. Ancak, ultrasonografide yalnızca birkaç follikülün var olduğu durumlarda maalesef yumurta da elde edilemeyebilir. Tüp bebek tedavisi (ivf) için toplanan her yumurtada döllenme olur mu? Ortalama döllenme oranı %80 olarak gerçekleşmektedir. Bazı çiftlerde daha yüksek oranda döllenme gerçekleşirken, nadiren de maalesef hiç döllenme olmamaktadır. Embriyolar ne zaman dondurulur? Döllenme gününden altıncı güne kadar IVF ekibinin uygun göreceği herhangi bir günde dondurulabilirler. Dondurulan embriyolar ne kadar saklanabilir? Kimse bu sorunun kesin cevabını bilemez. Yapılan çalışmalarda bu yolla doğan bebeklerde anomali yönünden risk artışının olmadığı gözlenmiştir. Yapılan bilimsel çalışmalar dondurulmuş embriyoların 10-15 sene gibi çok uzun süre sonra çözüldüğünde bile sağlıklı gebelik şansı verdiğini göstermiştir. Ancak ülkemizde sağlık bakanlığının ilgili yönetmeliği gereğince embriyolar en fazla 5 yıl saklanabilmektedir. Embriyo Transferimden sonra arta kalan tüm embriyolar dondurulacak mı? Tüm embriyolar her zaman istenen gelişmeyi gösteremezler. Dondurma işlemi için hepsinin gelişiminin ve görünümünün beklenen düzeyde olması gerekir. Embriyo transferi gününden önce dondurulmuş embriyonuz varsa transfer işlemi sırasında bilgilendirilmeniz gerekir. Transfer sonrasında ne kadar istirahat etmeliyim? Transferden sonra normal aktivitelerinize dönebilirsiniz. BAŞARIYI ARTTIRMAK İÇİN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR? Doktorunuza danışmadan ilaç kullanmayınız. IVF doktorlarına danışmadan alabileceğiniz yegane ilaçlar 'acetaminophen' (paracetamol) içeren ağrı kesici ilaçlardır. Sigarayı mutlaka bırakmalısınız. Bir çok çalışma sigara içmenin hamilelik oranlarını azalttığını düşündürmektedir. Eğer tamamen bırakamıyorsanız, özellikle embriyo transferinden sonraki dönemde sigara sayısını azaltmanız bile olumlu bir etki yapacaktır. Alkol almamalısınız. Tüp bebek tedavisinde erkekler ve kadınlar yumurta toplama işleminden (OPU) önce günde iki kadehten fazla alkol almamalıdır. Embriyo transferinden (ET) sonra kadın partner tüm alkollü içeceklerden kaçınmalıdır. Bu dönemde Sıcak banyo ve saunaya girmeyiniz. Yüksek sıcaklığın, sperm hareketliliği (motilitesi) ve rahimdeki embriyo üzerine olumsuz etkide bulunduğu gösterilmiştir. Erkekler, yumurta toplama işleminden en az 90 gün öncesinden itibaren; kadınlar da embriyo transferinden sonra yüksek sıcaklıktan uzak durmalıdırlar. TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE PRP NEDİR? Tüp bebek tedavisi 40 yılı aşkın süredir uygulanmakta ve her geçen gün yeni uygulamalarla başarı oranı artırılmaktadır. Tedaviyi desteklemek için uygulanan ekstra işlemlerle gebelik elde edebilme imkanı artmaktadır. Bu bağlamda tüp bebek tedavisi uygulanan kişiler üzerinde yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlar ışığında bir sonraki denemelerde çok daha iyi sonuçlar alınabiliyor. Bu ekstra uygulamalardan birisi olarak PRP işlemi de başarı oranını artırabilmektedir. PRP, tüp bebek tedavisinde kişinin işleme alınan kanından elde edilen trombosit bakımından zengin plazmanın tekrar kendisine verilmesiyle uygulanan tedavi yöntemidir. Tüp bebek tedavisinde başarıyı artırmaya yönelik yapılan bilimsel çalışmalar; tüp bebek tedavisinde, rahim zarında kalınlaşmanın sağlanmasında ve yumurta kalitesinin artırılmasında, kişinin kendi kanından elde edilen trombositten zengin plazma tedavisinin (PRP) başarıya katkı sağlayabileceği bildirilmiştir. PRP NASIL BİR TEDAVİDİR? Tüp bebek tedavisinde başarı şansını artıran PRP, kadının kendi kanının içinden izole edilen plateletlerin (kan dokusunun içerisinde bir hücre türü) laboratuvar ortamında zenginleştirilmesi ve yumurtalık içerisine enjekte edilmesi ile yapılmaktadır. PRP tedavisinin temel amacı, zenginleştirilmiş plateletlerin içinde bulunan büyüme unsurlarının, yumurtalıklarda mevcut olan stabil yumurta hücrelerini tetiklemesi ve büyütmesidir. Bu sayede yumurtalıklardaki stabil yumurta hücreleri gebeliği gerçekleştirecek yumurta hücresi haline getirilebilir. Bu işlem hem yumurtalık rezervi azalmış olan kadınlarda hem de menopoza giren hastalarda başarı elde edilebilmesini olanaklı kılmaktadır. PRP KİMLER İÇİN UYGUNDUR? Daha önceden tüp bebek tedavisi denemiş ve başarısız olmuş, rahim zarının yeterince kalınlaşmadığı tespit edilmiş, genellikle ileri yaşta olan ve yumurtalık rezervleri oldukça azalmış, menopoza giriş döneminde veya menapozda olan, kadınlar için uygundur. PRP İÇİN HANGİ TESTLER VE MUAYENELER GEREKİR? Bir kadına tedavisi uygulanmadan önce genel olarak kadının yumurtalık rezervi ve rahim içi bulguları için ultrason muayenesi ve yumurtalık rezervi testleri yapılır. Bunlardan elde edilen sonuçlara dayanılarak da hem hangi tedavi yöntemine ihtiyaç olduğu anlaşılır hem de PRP yapılıp yapılmayacağına karar verilir. Hazırlayan: Turan SAKA