KTÜ Tıp Fakültesi Farabi Hastanesi Hematoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Mehmet Sönmez, kansızlık, lösemi, lenfoma konularında önemli bilgiler verdi. ANEMİ (KANSIZLIK) NEDİR? Anemi olarak da bilinen bu tablo kan hastalıkları içinde en sık rastlanılan bir durum olup, kandaki Hemoglobin (Hb) değerlerinin 11 g/ dl’nin altına düşmesi olarak tanımlanır. % 90 tahminen nedeni demir eksikliğidir. Demir vücutta oksijen taşıma görevindeki alyuvarların yapımı için gerekli bir maddedir. Dünyada ; *Her 5 erkekten biri ( % 20’si),*Her 3 kadından biri ( %35’i),*Her 2 gebeden biri ( %50’si) *Her 5 çocuktan ikisi ( % 40’ ı) kansızdır, ancak pek çoğu bu durumlarını ne yazık ki bilmemektedir. ANEMİ (KANSIZLIK) BELİRTİLERİ NELERDİR? *Yorgunluk, halsizlik, baş dönmesi, çabuk yorulma,*Çalışma kapasitesinde azalma ,*Sık hastalanma,*İştahsızlık, bulantı,*Ciltte, göz kapaklarının iç kısmında ve avuçta solukluk *Çarpıntı ve nefes darlığı,*Daha fazla üşüme,*Konsantrasyon bozukluğu ANEMİ (KANSIZLIK) NEDENLERİ NELERDİR? Anemi nedenleri, aneminin türüne göre değişiklik gösterir. • Demir Eksikliğine Bağlı Anemi Nedir? Dünyada en sık görülen anemi nedeni demir eksikliğidir. Demir; kırmızı kan hücrelerinin yapımında vücut tarafından kullanıldığı için bu mineralin eksikliği vücudun yeterinde hemoglobin üretememesine neden olur. Demir takviyesi kullanmayan hamilelerde, kanser hastalarında, düzenli medikal ilaç kullananlarda, sindirim sistemi hastalıkları yaşayanlarda ve yetersiz beslenen kişilerde demir eksikliğine bağlı anemi görülebilir. • Vitamin Eksikliğine Bağlı Anemi Nedir? Kırmızı kan hücrelerinin üretiminde demire ek olarak vücudun folat ve B12 vitaminine ihtiyacı vardır. Beslenme eksikliklerine bağlı olarak oluşabilen bu anemi türü zaman zaman vitamin emilimine engel olan sağlık sorunları nedeniyle de ortaya çıkabilir. • Kronik Hastalıklara Bağlı Anemi Nedir? Kanser, AIDS, böbrek hastalıkları, Crohn hastalığı, enflamasyonlar gibi kronik hastalıklar kırmızı kan hücrelerinin üretimini engelleyebilir. • Orak Hücreli Anemi Nedir? Sağlık için ciddi tehlike arz edebilen ve genetik faktörler neticesinde ortaya çıkan bu anemi türünün nedeni kırmızı kan hücrelerinin sağlıklı olmamasıdır. KANSIZLIĞIN YOL AÇTIĞI SORUNLAR NELERDİR? Gebelerdeki başlıca sorunlar Nelerdir? *Bebek ölümleri artabilir.*Düşük kilolu bebek doğurma riski artar.*Erken doğum riski artar.*Vücut direnci düşer ve hastalıklar daha sık görülür. *Doğum sonrası lohusalık dönemi problemleri artar, doğumda kan verilmesi (transfüzyon) gerekebilir. Bebek ve çocuklarda Nelerdir? *Büyüme olumsuz etkilenir genelde yavaşlar.*Fiziksel aktivite azalır.*Hastalıklar daha sık görülür.*Algılama, öğrenme ve yorumlama fonksiyonları azalır, dikkat dağılması, yorgunluk ve ilgisizlik artar (okul başarısı düşer). Yetişkinlerde Nelerdir? *Sürekli yorgunluk hissi vardır, halsizlik oluşur, iş gücü azalır.*Hastalıklar daha sık görülür. LÖSEMİ(KAN KANSERİ) NEDİR? Lösemi, damarlarımızda dolaşan kanın yapım yeri olan kemik iliğinin normal olmayan, kök hücrelerin doğurduğu blast isimli kötü hücrelerce istila edilerek kan yapımının duraklamasıdır. LÖSEMİNİN (KAN KANSERİ) BELİRTİLERİ NELERDİR? Lösemi hastalığının belirtileri arasında, yüksek ateş, iştahsızlık, solukluk, lenf bezlerinde büyüme, vücutta kırmızı noktalar görülmesi, burun ve diş eti kanamaları, vücutta morarmalar, kemik ağrıları, zayıflama sıktır. NORMAL KAN HÜCRELERİ NELERDİR VE İŞLEVLERİ NEDİR? Normal kan hücreleri temel olarak üç grupta toplanabilir: -Eritrositler (Alyuvarlar): vücutta dokulara oksijen taşırlar. -Lökositler (Akyuvarlar): vücudu mikroplara karşı korurlar. -Trombositler(Kan pulcukları): kanın pıhtılaşmasını sağlar. LÖSEMİ’NİN KEMİK İLİĞİYLE İLİŞKİSİ NEDİR? Kan hücrelerinin ana yapım yeri kemik iliğidir. Buradaki Ana (kök) hücrelerden çoğalırlar. Kök hücrelerdeki bir bozulma sonucu blast isimli kötü hücreler kan dolaşımıyla yayılırlar. BLAST NEDİR? Blast, lösemi hastalarında görülen kötü huylu hücrelerdir. Kemik iliğinde üretilen blastlar normal kan hücrelerinin üretilmesine engel olur, ama normal kan hücrelerinin yaptığı işleri yapamazlar. LÖSEMİ HASTALIĞI’NIN NEDENLERİ NELERDİR? Tam olarak kanıtlanmış olmasa da genetik bozulmalara yol açan ve günlük hayatta karşılaştığımız kimyasal maddeler, gıdalardaki katkı maddeleri, kullanılan ilaçlar, radyasyonla karşılaşma öyküsü, zehirli gazlar suçlanan faktörler arasındadır. LÖSEMİ EN SIK HANGİ YAŞLARDA GÖRÜLÜR? Her yaşta görülebilmesine karşın, çocuklarda özellikle 2-5 yaş arasında daha sıktır. LÖSEMİ KALITSAL BİR HASTALIK MIDIR? Çok nadir görülen bazı lösemi tiplerinde kalıtsallık (aileden geçiş) söz konusu olsa da, lösemi genel olarak kalıtsal değildir. LÖSEMİ BULAŞICI BİR HASTALIK MIDIR? Lösemi kesinlikle bulaşıcı değildir. LENFOMA NEDİR? Lenfoma, “lenfsisteminden” kaynaklanan kanserlerin ortak adıdır. Lenfoma çok çeşitli alt tiplerden oluşan, çok farklı davranış özellikleri gösterebilen bir hastalıklar topluluğudur. Bir çoğunda doğru tanı ve güncel tedavi uygulamaları ile hastalıksız ve uzun süreli yaşama şansı vardır. LENFOMA KİMLERDE GÖRÜLÜR? Lenfoma, hem çocuklarda hem de erişkinlerde görülen bir hastalıktır. LENFOMA’YA NEDEN OLAN RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR? a-Uzun süren (kronikleşmiş) enfeksiyon hastalıkları, b-Bağışıklık sistemini zayıflatıcı durumlar, c-Bazı kimyasal maddelere maruz alma (Böcek öldürücü ilaçlar gibi), d-Bazı virüslerden kaynaklanan hastalıklar. LENFOMANIN BELİRTİLERİ NELERDİR? 1- Ağrısız bezelerin oluşması, En sık görülen belirti olan ağrısız bezeler, lenf bezlerinde oluşan, ağrı vermeyen, genellikle çapı 1 cm’den fazla olan düğüm şeklinde şişliklerdir. Fark edilme ihtimali en yüksek olan bezeler, boyunda, koltuk altında veya kasık bölgesinde çıkar. Bu şişlikler ağrıya veya başka belirtilere yol açmaz, ancak sıklıkla boyutları giderek artar. Lenf düğümlerinin şişmesinin çok sık görülen bir durum olduğu unutulmamalıdır. 2- Sebebi bilinmeyen ateşin oluşması, Ortada hiçbir sebep yokken vücut sıcaklığının 38ºC’nin üzerinde olması. 3- Gece terlemesi halinin oluşması, Gece yatarken giyilen giysilerin ve çarşafların ıslanmasına neden olacak kadar şiddetli gece terlemesi. 4- Kilo kaybının olması, Altı ay içerisinde vücut ağırlığının %10’undan fazlasının kaybolması. 5- Sürekli yorgunluk halinin olması, Şiddetli ve devamlı halsizlik veya yorgunluk. BU BELİRTİLER ORTAYA ÇIKTIĞINDA NE YAPILMALI? Kendinizde bu belirtileri görürseniz, doktorunuza danışın. Ancak unutmayın, Bu işaretlerin hiçbiri lenfomaya özgü değildir; pek çok başka hastalıkta da benzer belirtiler görülebilmektedir. Tanıyı sadece hekim kesinleştirebilir. KANAMA BOZUKLUKLARI NEDİR? Kanama bozuklukları, trombositler ve pıhtılaşma faktörleri adı ile bilinen ve normal kan pıhtılaşması için gerekli olan kan bileşenlerinin yetersiz ya da anormal olduğu bir bozukluktur. Trombositler, hasar gören kan damarları içindeki küçük çatlakları kapatma şeklinde etkili olurlar. Tormbositler anormal olduğunda ya da sayıları düşük olduğunda pıhtılaşma sürecini başlatamaz ve kanamayı durduramazlar. Kanama bozukluğu nedenleri nelerdir? Tüm kanama bozukluklarında uzamış kanama süresine ya da aşırı miktarda veya beklenmedik kanamalara rastlanır. Diş çekimi, küçük darbeler, cerrahi girişimler gibi olağan durumlar çocukta ya da erişkinlerde aşırı kanamaya ya da büyük çürüklere neden olmaktadır. Trombositopeni belirtileri arasında deriden kabarık olmayan mor-kırmızı deri lekeleri, burun kanaması ve ağızda kanamalar sıktır. Kanama bozukluklarında tedavi nedir? Trombositopeni ve von Willebrand hastalığı belirtileri genelde hafif olduğundan tedavi gerekli olmayabilir. Doktorun durumu ağırlaştırabileceği düşünüldüğünden, hastanın kullandığı ilaçlara ara vermesi istenebilir. Trombositopenide özgün tedavi altta yatan nedenlere göre değişir. KAN PIHTILAŞMA BOZUKLUĞU(HEMOFİLİ) NEDİR? Hemofili, genetik yolla geçen bir pıhtılaşma bozukluğudur. Hemofili hastalığı erkeklerde sık görülür. Kadınlarda hemofili hastalığı görülmesi için babasının hemofili hastası annesinin ise hemofili taşıyıcısı olması gerekir. Genellikle hemofili olan kız çocukları adet döneminden itibaren kan kaybından kaybedilir. Kan Pıhtılaşma Bozukluğu (Hemofili) Tedavisi Nasıl Yapılır? Kanamalı durumlarda, eksik olan faktör yerine konarak kanama durdurulmaya çalışılır. Hemofili, eksik faktör yerine konarak kesin tedaviye ulaşmaktadır. Aile hemofili hastalığı hakkında eğitim almalıdır.Hemofili hastaları, hastalıklarını belirten bir kart taşımalı ve bu kartı yanından ayırmamalıdır. Hemofili hastalarında Çok dikkat edilmesi gereken durumlar? Kanama durumlarında,Diş çekimi öncesinde,Ameliyat öncesi,Diğer cerrahi ve kanamaya sebep olabilecek girişimlerden önce ***Faktör eksikliğine göre dışarıdan faktör verilmelidir. Aksi takdirde kanama durmaz ve hasta kan kaybından kaybedilebilir. Hazırlayan: Turan SAKA