Medicalpark Karadeniz Hastanesi Kadın Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek (IVF) Uzmanı Op. Dr. Hasan Tahsin Sanisoğlu, infertilite (kısırlık) ve tüp bebek konularında açıklamalarda bulundu. İNFERTİLİTE (KISIRLIK) NEDİR? Basit olarak kısırlık bir yıl süresince çiftin korunmadan ve normal ilişkiye rağmen gebeliğin elde edilemediği durumdur. Kısırlık kelimesi “infertilite”, kısır “infertil”, gebe kalabilme “fertilite”, gebe kalabilir “fertil”, gebeliğin başlangıcı olan döllenme olayı ise “fertilizasyon” ile eş anlamlıdır. KADININ YAŞI İLERLEDİKÇE GEBELİK ŞANSI AZALIR MI? Evet azalır. Yaş ilerledikçe düzenli cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edilene dek geçen süre uzar. 25 yaşındaki bir kadın genellikle 2-6 ay içinde gebe kalırken, 35 yaşın üzerindeki normal kadınlarda bu süre 6 aydan uzun sürebilir. ERKEKLERDE DE YAŞ İLERLEYİNCE ÜREME SAĞLIĞI BOZULUR MU? Kısmen. Erkeklerde de 50 yaş üzerinde sperm sayı ve kalitesinde azalma görülebilir. Ancak kadınlardan farklı olarak erkekler yaşamlarının tümü boyunca üretken, yani “fertil”dirler. GEBE KALAMAMA NEDENLERİ NELERDİR? KADINA AİT NEDENLER NELERDİR? Yumurtlama ile ilgili problemler, fallop tüpleri ile ilgili tıkanıklar ve yapışıklıklar, rahim ile ilgili problemler, yaş faktörü, endometriozis, rahim ağzı ile ilgili problemler. ERKEĞE AİT NEDENLER NELERDİR? Hormonal problemler, testisler ile ilgili problemler, sperm taşıyıcı kanallar ve organlar ile ilgili problemler, ilaç, sigara, alkol ve uyuşturucu kullanımı, cinsel ilişkide başarısızlık. KISIRLIĞIN SIK GÖRÜLEN NEDENLERİ NELERDİR? Çiftlerde kısırlık erkek, kadın veya her ikisindeki problemlere bağlı olabilir. Kısır çiftlerde problem %50 erkekte, %30 kadında ve % 20 ise her ikisinde beraberdir. KISIRLIK GÜNÜMÜZDE DAHA MI YAYGINLAŞTI? Günümüzde evlenme yaşı arttığı için ve evlenen çiftler çocuk yapmayı erteledikleri için kısırlık daha sık görülmektedir. Yaşla birlikte kadında myomendometrıosız- çikolata kisti vb. problemler artmakta, erkekte ise sperm hareket ve yapısında sorun görülme sıklığı artmaktadır. STRES KISIRLIĞA NEDEN OLUR MU? Evet. Stres genelde kısırlığın sonucudur. Fakat çok ağır stres yumurtlamada problemlere ve cinsel ilişki sıklığının azalmasına da neden olur. İNFERTİLİTE TEDAVİSİ GÖREN ÇİFTLERİN GEBE KALMA ŞANSI NEDİR? Bu çiftin kısırlık problemine ve probleminin derecesine bağlıdır. Bazı nedenler çok kolay tedavi edilirken, diğerlerinde gelişmiş tekniklerin kullanılması ve zaman gerekebilir. İnfertilite tedavileri maddi ve manevi sabır gerektirir. DOĞUM KONTROL HAPI KULLANAN KADINLAR SONRADAN GEBE KALMAKTA ZORLANIR MI? Doğum kontrol hapları kısırlık yapmaz. Ancak bu hapları kullanmayı bıraktıktan sonra gebeliğin gerçekleşebilmesi için bir kaç ay geçebilir. Özellikle ileri yaş kadınlarda bu durum daha belirgin olup bu etki geçicidir. ÇİFTLER KISIRLIK NEDENİ İLE BİR DOKTORA BAŞVURMADAN NE KADAR BEKLENMELİDİR? Sağlıklı çiftlerin her ay gebe kalma şansı %20'dir. Çiftlerin yarısından çoğu 6 ay içinde gebelik elde eder. Eğer herhangi bir doğum kontrol yöntemi uygulamadan 12 aydır düzenli cinsel ilişkide bulunmanıza rağmen gebelik elde edemiyorsanız, bir an önce doktora başvurmanız gerekir. 30 yaş üzerinde 6 ay korunma olmadığı halde gebelik oluşmazsa doktora başvurulmalıdır. BU KADAR UZUN SÜRE BEKLEMEMESİ GEREKEN ÇİFTLER VAR MI? Eğer çiftler herhangi bir problemden şüpheleniyorsa, örneğin kadın eşin adetleri çok düzensiz veya yoksa, enfeksiyon öyküsü veya adet kanamaları ve ilişki sırasında şiddetli ağrı yakınması varsa, erkek eşte ise inmemiş testis, testislerden geçirilmiş operasyon veya testislerde yaralanma öyküsü varsa 35 yaş üzerine doktora hemen başvurmak gerekir. ÇİFTLER DOKTORA BERABER Mİ GİTMELİ? Çocuk sahibi olamamada problem kadında, erkekte veya her iki eşte de birden olabileceği için özellikle ilk vizite çiftlerin birlikte gelmeleri önerilir. JİNEKOLOJİK MUAYENE OLMAK GEREKİR Mİ? Evet. Fizik ve pelvik muayene kısırlık araştırmalarının en önemli basamaklarından biridir. Kadın eşin jinekolojik muayenesi, ultrasonografik incelemesi'nin yapılması, rahim ağzından örnek alınarak patolojik inceleme yapılması ve mikrobiyolojik araştırmalar için örnek alınması gerekir. Erkek eşe ise bir ürolog tarafından testis muayenesi yapılarak gerektiğinde ultrason incelemesi ve spermıogram istenebilir. KISIR (İNFERTİL) ÇİFTLERİN NE KADARI TEDAVİ EDİLEBİLİR? Çok eski dönemlerde infertil bir çift için fazla bir umut ışığı yoktu. Ancak bugün elimizde bulunan teknoloji ve ilaçlar sayesinde doğru tanı ve tedavi ile çiftlerin %85’i çocuk sahibi olabilmektedir. TÜP BEBEK NEDİR? KİMLERE UYGULANIR? Tüp bebek veya IVF denince kadından alınan yumurtalarla, erkekten alınan spermlerin dışarıda laboratuvar ortamında birleştirilmesi ve döllenme gerçekleştikten bir süre sonra anne rahmine yerleştirilmesi anlatılmaktadır. IVF (TÜP BEBEK YÖNTEMİ) NEDİR? Her yumurtanın yanına yaklaşık 50-100 bin tane sperm konulur. Bir spermin yumurtanın içine kendi başına girerek döllenme işleminin gerçekleşmesi beklenir. Döllenmiş yumurta hücreleri bölünerek embriyoyu geliştirir. Embriyolar her gün kontrol edilerek 2-3 gün laboratuvar şartlarında büyümeleri sağlanır. IVF genellikle tüplerinde tıkanıklık nedeniyle gebe kalamayan hastalarda tercih edilen tedavi şeklidir. ICSI (MİKROENJEKSİ- YON) YÖNTEMİ NEDİR? Yumurtalar toplandıktan sonra çevrelerinde bulunan hücreler embriyolog tarafından ayıklanır. Özel çok ince, ancak mikroskop altında görülebilen aletler yardımı ile yumurta tutulur, içerisine bir sperm yerleştirilir. Aynı IVF’deki gibi bir gün sonra yumurtanın bölünmesi beklenir . ICSI; sperm sayısı düşük, hareketleri zayıf olan baba adayları ve yumurta rezervi azalmış anne adayları için uygun bir yöntemdir. ENJEKSİYON İLAÇLARININ NASIL UYGULANACAĞINI BİLİNMİYORSA NE YAPILMALI? Biz enjeksiyonlarınızın kendiniz tarafından veya eşiniz tarafından size uygulanmasını tercih ediyoruz. Genelde cilt altı enjeksiyon şeklinde kullanılan ilaçların uygulamasını öğrenmek kısa sürede mümkündür. Bu işlemi yapmak istemiyorsanız bile nasıl yapıldığını bilmeniz size bu işlemi uygulayacak kişileri kontrol etmeniz açısından önemlidir. Tüp bebek işleminde kullanacağınız ilaçlar size ayrıntılı bir şekilde anlatılacaktır. YUMURTA TOPLAMA İŞLEMİ (OPU) NE KADAR ZAMAN ALIR? Opu işlemi ne kadar süreceği yumurtalıklardaki follikül sayısı ile ilişkilidir. Fakat ortalama 15-30 dakika sürdüğü söylenebilir. İşlem öncesi hazırlıklar ve işlem sonrasındaki dinlenme periyodunu da gözeterek minimum 3 saatinizi bu işleme ayırmanızı öneririz. YUMURTA TOPLAMA AĞRILI BİR İŞLEM MİDİR? Opu (yumurta toplama) işlemi, hiçbir ilaç kullanılmadan da yapılabilen çok ağrılı olmayan bir işlemdir. Ancak günümüzde damar yoluyla kullanılan sakinleştirici ve ağrı kesici ilaçlarla en az rahatsızlıkla uygulanmaktadır. Ayrıca tamamen uyumak isteyen hastalar anestezi doktoru tarafından uyutulmaktadırlar. YUMURTA TOPLAMA İŞLEMİ SONRASINDA KENDİMİ NASIL HİSSEDECEĞİM? Hayır. Fakat, bazen eğer çok sayıda follikül mevcutsa tümünü doğru olarak saymak mümkün olamaz. Bu durumda ultrasonografide gördüğümüzden daha fazla yumurta elde edilebilir. Ancak, ultrasonografide yalnızca birkaç follikülün var olduğu durumlarda maalesef yumurta da elde edilemeyebilir. TÜP BEBEK TEDAVİSİ (IVF) İÇİN TOPLANAN HER YUMURTADA DÖLLENME OLUR MU? Ortalama döllenme oranı %80 olarak gerçekleşmektedir. Bazı çiftlerde daha yüksek oranda döllenme gerçekleşirken, nadiren de maalesef hiç döllenme olmamaktadır. EMBRİYOLAR NE ZAMAN DONDURULUR? Döllenme gününden altıncı güne kadar IVF ekibinin uygun göreceği herhangi bir günde dondurulabilirler. DONDURULAN EMBRİYOLAR NE KADAR SAKLANABİLİR? Kimse bu sorunun kesin cevabını bilemez. Yapılan çalışmalarda bu yolla doğan bebeklerde anomali yönünden risk artışının olmadığı gözlenmiştir. Yapılan bilimsel çalışmalar dondurulmuş embriyoların 10-15 sene gibi çok uzun süre sonra çözüldüğünde bile sağlıklı gebelik şansı verdiğini göstermiştir. Ancak ülkemizde sağlık bakanlığının ilgili yönetmeliği gereğince embriyolar en fazla 5 yıl saklanabilmektedir. EMBRİYO TRANSFERİMDEN SONRA ARTA KALAN TÜM EMBRİYOLAR DONDURULACAK MI? Tüm embriyolar her zaman istenen gelişmeyi gösteremezler. Dondurma işlemi için hepsinin gelişiminin ve görünümünün beklenen düzeyde olması gerekir. Embriyo transferi gününden önce dondurulmuş embriyonuz varsa transfer işlemi sırasında bilgilendirilmeniz gerekir. NORMAL AKTİVİTELERİME NE ZAMAN BAŞLAYABİLİRİM? Eğer işiniz çok stresli ve yorucu ise bu konuyu doktorunuzla konuşmanızı öneririz. EMBRİYO TRANSFERİNDEN (ET) SONRASI NE ZAMAN CİNSEL İLİŞKİDE BULUNABİLİRİZ? Gebelik testinin sonucunu alana kadar cinsel ilişkide bulunmamalısınız. TRANSFER SONRASINDA NE KADAR İSTİRAHAT ETMELİYİM? Transferden sonra normal aktivitelerinize dönebilirsiniz. TÜP BEBEK İŞLEMİNİZDEKİ BAŞARIYI ARTTIRMAK İÇİN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR? Doktorunuza danışmadan ilaç kullanmayınız. IVF doktorlarına danışmadan alabileceğiniz yegane ilaçlar 'acetaminophen' (paracetamol) içeren ağrı kesici ilaçlardır. Sigarayı mutlaka bırakmalısınız. Bir çok çalışma sigara içmenin hamilelik oranlarını azalttığını düşündürmektedir. Eğer tamamen bırakamıyorsanız, özellikle embriyo transferinden sonraki dönemde sigara sayısını azaltmanız bile olumlu bir etki yapacaktır. Alkol almamalısınız. Tüp bebek tedavisinde erkekler ve kadınlar yumurta toplama işleminden (OPU) önce günde iki kadehten fazla alkol almamalıdır. Embriyo transferinden (ET) sonra kadın partner tüm alkollü içeceklerden kaçınmalıdır. Bu dönemde Sıcak banyo ve saunaya girmeyiniz. Yüksek sıcaklığın, sperm hareketliliği (motilitesi) ve rahimdeki embriyo üzerine olumsuz etkide bulunduğu gösterilmiştir. Erkekler, yumurta toplama işleminden en az 90 gün öncesinden itibaren; kadınlar da embriyo transferinden sonra yüksek sıcaklıktan uzak durmalıdırlar. Hazırlayan: Turan SAKA