SONNOKTA HÜSEYİN TERZİ - Gümüşhane'nin Dumanlı köyü sınırlarında 17'nci yüzyılda kurulduğu bilinen arkeolojik doğal sit alanı Santa bölgesindeki tarihi binaların kimisinin tahrip edilmesi kimisinin ise üzerine betonarme ev yapılması turistleri şaşkına çeviriyor. Doğal ve Tarihi Değerleri Koruma Derneği Başkanı Coşkun Erüz, Santa bölgesinde imar kirliliğinin ortadan kaldırılması için Gümüşhane Valiliği’ni göreve davet etti. TAŞ İŞÇİLİĞİ ORTAYA ÇIKTI Santa ile ilgili bilgilendirmede bulunan Erüz şu ifadaleri kullandı: “Santa geçmişte madencilik ile ön plana çıkmıştı. Madencilikle birlikte ticaret ile gelişmiş ve zenginleşmiş. Santa binlerce nüfusu barındıran bir coğrafyaydı. Buradaki insanlar, eğitimin getirdiği bir etki ile taş işçiliği ile güzel eserler ortaya çıkmıştır. Yapılan konutlar, dini mimari eserler, çeşmeler, okul gibi kendine has günümüze kadar orijinal tarihi yapıları oluşturdular. Bu eserler daha sonra hazineye kaldı. ASLINDA 200 MAHALLESİ VAR Hazineden sonra bizim Trabzon’un ilçelerinden Araklı, Arsin ve Yomra’daki insanlar tarafından araziler bir şekilde sahiplenilerek, hazineden devir alınarak orada yaylacılık anlamında kullanılmaya başlandı. Ama Santa aslında bir köydür. Burası 7 mahallenin dışında Yanbolu mevkiine doğru Arsin ve Yomra sınırlarına kadar 200 tane daha mahallesi vardır. Bu 200 mahallesinde de yaşam devam ediyor. TURİSTİK DESTİNASYON Santa hem yerli hem de yabancı turistlerin ilgisini çeken bir turistik destinasyon. Aynı zamanda bizim için de insanların kültür mirasıdır. Bize Osmanlı döneminden miras kalmış bir kültürel tarihi alan. Biz burada yaklaşık 60 yıldan beri yaylacılık yapan insanların ihtiyaçlarını ortadan kaldırmadan ama tarihi dokuyu da bozmadan tarihi dokuya uygun düzenlemeler yaparak orayı ayağa kaldırmamız gerekiyor ki Santa gerçek vasfını kazansın. Kültüre ve turizme hizmet edebilsin. TARİHE UYGUN YAPI YOK Bu anlamda Gümüşhane Valiliği’ne, İl Kültür Turizm Müdürlüğü’ne, İl Özel İdaresi’ne büyük görev düşüyor. Bu yapılar ancak idarenin kontrolü, denetimi ve projelendirmesi ile korunabilir. Halk bu yöntemlerle ancak orada doğru işler yapabilir. Ama imar affından dolayı Santa’da dahil birçok yaylada çarpık, betonarme, tuğladan yapılar inşa edilmeye başlandı. Orada hiçbir şekilde tarihe uygun bir yapılanma yok. ELİMİZDE PLANLAR VAR Santa’nın muhakkak tarihi silüeti ortaya çıkarılmalıdır. Elimizde planlar var. Osmanlı’ya ait çekilmiş fotoğraflar var. Bazı mahallelerin planları var. Bu fotoğraflara ve planlara bakarak Santa’nın yerleşimleri yeniden yapılabilir. Önce tarihi doku ortaya çıkarılır sonra bunun üzerine güncel ihtiyaçları ve tarihi dokuyu bozmadan tarihi dokuya uygun mimari taş yapıların nerede, nasıl, hangi boyutta, hangi ölçülerde olacağını ortaya koyup projenin vatandaşın önüne konması gerekiyor. TURİZME AÇILMASI LAZIM Bazıları devlet tarafından valilik ve turizm kültür bakanlığı tarafından restore edilip turizme kazandırılmalı. Bazıları da hak sahipleri vatandaşın uhdesinde ona verilen plan doğrultusunda imar edilip turizme açılması lazım. Bunun için orasının mutlaka uzman ekip tarafından master planı, imar planı, imar koruma planı, mimari cephe dokusuna uygun bir plan ortaya konmalıdır. Herkese de nerede ne yapılacağına dair talimat verilmesi gerekiyor. TRABZON İLE ORTAK PLANLANMALI Eğer bu yapılmazsa birkaç yıl sonra Santa, gelişigüzel yapılardan oluşan taştan ama kimliksiz, ruhsuz bir hale dönme riski vardır. Bu çalışmalar yapılırken de Gümüşhane’nin mutlaka Trabzon ile işbirliği yapması lazım. Çünkü Santa, Gümüşhane’nin sınırlarından olması ile birlikte kullanımının tamamı Trabzonlu vatandaşlara ait. Dolayısıyla Santa’yı Gümüşhane ile Trabzon’un ortak planlaması gerekiyor. DEFİNECİLER DADANDI Öte yandan Santa’daki tarihi binaların define meraklılarının kazıları sonucu hasar görmüştü. Geçen çarşamba aynı bölgede yakalanan 4 kişinin yaptığı kaçak kazıda zarar gören kemer köprü de yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştı. Santa’daki bu tür olaylar, bölgenin sahipsiz bırakıldığını gözler önüne serdi.